Zasada równości i zakaz dyskryminacji należą do podstawowych zasad wyrażonych w Konstytucji RP z 1997 r. Ustawodawca, na mocy ustawy zasadniczej, zobowiązany został do poszanowania godności każdego człowieka bez względu na jego status i cechy osobiste oraz takiego kształtowania regulacji prawnych, które zapewnią równe traktowanie podmiotów podobnych w sferze życia politycznego, społecznego i gospodarczego.

 

Równe traktowanie w dostępie do opieki zdrowotnej

 

Zdrowie jest jedną z głównych wartości w życiu każdego człowieka, która wpływa na wszystkie dziedziny jego życia. Stan zdrowia warunkuje jakość życia. Jednym z czynników wpływających na stan zdrowia człowieka jest opieka zdrowotna, nazywana także ochroną zdrowia, systemem zdrowotnym, systemem opieki zdrowotnej, czy taż system służby zdrowia. Dostęp do opieki zdrowotnej często bywa uzależniony od takich czynników jak status majątkowy, wiek czy narodowość. Na dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej wpływa także miejsce zamieszkania i rozmieszczenie zakładów opieki zdrowotnej. Opieka zdrowotna to nie tylko dostęp do świadczeń zdrowotnych, ale także prawo do informacji medycznej, prawo do poszanowania intymności, prawo do wyrażenia zgody na zabieg medyczny.

 

 

W przepisach prawa brak jest definicji zdrowia, ale można przyjąć za Światową Organizacją Zdrowia, że „zdrowie jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, umysłowej i społecznej, a nie jedynie brakiem choroby lub ułomności”. Zgodnie z art. 68 ust. 1 Konstytucji RP, każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Prawo to jest prawem każdego człowieka, to tzw. prawo socjalne, które przysługuje zarówno ubezpieczonym, jak i nieubezpieczonym. Prawo dostępu do systemu ochrony zdrowia, którego istnienia władza publiczna jest gwarantem, dotyczy wszystkich (zarówno cudzoziemców będących obywatelami innych państw jak i apatrydów). Prawo to wiąże się niewątpliwie z innymi prawami konstytucyjnymi, a zwłaszcza z godnością człowieka i prawną ochroną życia. W związku z tym zakazane są wszelkie ograniczenia w dostępie do systemu ochrony zdrowia ze względu na cechy osobiste jednostki.

 

Ponadto, przepis art. 68 ust. 3 Konstytucji nakłada również na władze publiczne obowiązek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

 

Powszechny dostęp do świadczeń zdrowotnych jest gwarantowany również Kartą praw podstawowych. Zgodnie z art. 35 Karty każdy ma prawo dostępu do profilaktycznej opieki zdrowotnej i prawo do korzystania z leczenia na warunkach ustanowionych w ustawodawstwach i praktykach krajowych.

 

 

Przepisy zakazujące nierównego traktowania w dostępie do ochrony zdrowia zawarte są także w tzw. Ustawie antydyskryminacyjnej, obowiązującej w Polsce od 1 stycznia 2011 r. Zgodnie z art. 4 pkt 4 c ustawę stosuje się w zakresie dostępu i korzystania z opieki zdrowotnej. Istotne trzy przesłanki, z powodu których zakazuje się nierównego traktowania osób fizycznych w zakresie opieki zdrowotnej, to dyskryminacja ze względu na: rasę, pochodzenie etniczne lub narodowość.

 

1. dyskryminacja bezpośrednia,

2. dyskryminacja pośrednia,

3. molestowanie,

4. molestowanie seksualne,

5. zachęcanie do dyskryminowania.

 

Dyskryminacja bezpośrednia – osoba fizyczna ze względu na rasę, pochodzenia etniczne

i narodowość jest traktowana mniej korzystnie niż jest, była lub mogłaby być traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji.

 

Dyskryminacja pośrednia – to sytuacja, w której dla osoby fizycznej ze względu na rasę, pochodzenie etniczne i narodowość, na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje lub szczególnie niekorzystna dla niej sytuacja, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.

 

Molestowanie – każde niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby fizycznej i stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.

 

Molestowanie seksualne – każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym wobec osoby fizycznej odnoszące się do płci, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności tej osoby, a w szczególności przez stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy.

 

 

 

Ponadto, ustawa antydyskryminacyjna zawiera tzw. przeniesiony ciężar dowodu. Oznacza to, że osoba, która stawia zarzut dyskryminacji, będzie musiała jedynie uprawdopodobnić fakt naruszenia zasady równego traktowania, a gdy to uczyni, podmiot, któremu zarzucono naruszenie zasady równego traktowania, będzie zobowiązany wykazać, że nie dopuścił się jej naruszenia. Obowiązek uprawdopodobnienia to znacznie mniej niż obowiązek udowodnienia. Uprawdopodobnienie w praktyce może polegać na przedstawieniu wiarygodnej wersji wydarzeń, podczas gdy udowodnienie musiałoby polegać np. na przedstawieniu świadków zdarzenia.

 

 

Ofiara nierównego traktowania, może domagać się od podmiotu odpowiedzialnego za gorsze traktowanie odszkodowania, które sąd orzeka w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego. Art. 363 k.c. stanowi, że naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.

 

 

Ustawa antydyskryminacyjna wprowadza ochronę przed tzw. działaniami odwetowymi. Skorzystanie z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania nie może być podstawą niekorzystnego traktowania, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec tego, kto z nich skorzystał. Ochrona ta dotyczy również osób, które w jakiejkolwiek formie udzieliły wsparcia korzystającemu z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania.

 

• Za dyskryminację ze względu na płeć można uznać sytuację, w której szpital odmawia kobiecie dostępu do badań prenatalnych, mimo istniejących wskazań;

• Osoby starsze to grupa społeczna często narażona na dyskryminację w dostępie do ochrony zdrowia. Dolegliwości starszych pacjentów są lekceważone, postrzegane przez lekarzy jako nieuniknione objawy starzenia się (wiek traktowany jest jako diagnoza). Za dyskryminację można uznać odmowę wezwania karetki do osoby starszej, ponieważ „do osoby starszej to i tak nie ma już sensu”. Dyskryminacją są także nie przyjęcie osoby starszej na specjalistyczne oddziały szpitalne, ograniczenia wiekowe w dostępie do badań profilaktycznych (np. mammografia, kolonoskopia) i programów lekowych, utrudniony dostęp do protez i sprzętu rehabilitacyjnego, a także usług z zakresu rehabilitacji dla osób starszych;

• Osoby z niepełnosprawnością mają utrudniony dostęp do wielu świadczeń zdrowotnych. Np. dorosłym osobom z niepełnosprawnością intelektualną odmawia się wykonania zabiegu medycznego, ponieważ uważa się, że osoby te nie są w stanie świadomie wyrazić swojej zgody na zabieg. Prowadzi to często do ubezwłasnowolnienia tych osób’

• Dyskryminacją będzie odmowa pobrania krwi osobie o orientacji homoseksualnej uzasadniona zwiększonym ryzykiem zarażenia wirusem HIV;

• Częstym przykładem dyskryminacji pośredniej cudzoziemców będzie brak numeru identyfikacyjnego PESEL, uniemożliwiającego wybór leku na receptę i skorzystanie z przysługujących ulg;

• Za dyskryminujące należy uznać pozbawienie muzułmanek przebywających w ośrodkach dla uchodźców prawa do wyboru lekarza – kobiety, np. ginekologa.

 

GDZIE ZGŁOSIĆ SIĘ W PRZYPADKU GDY TY LUB INNA OSOBA DOŚWIADCZY DYSKRYMINACJI?

1. Zgłoś personelowi Poradni- wyznaczony Koordynator ds. dyskryminacji pomoże zgłosić zdarzenie do odpowiednich służb.

2. Skorzystaj z Informatora o infoliniach, telefonach oraz organizacjach pomocowych.